Hiv-positieve zorgverleners strijden tegen aids in Afrika

Dotty Nyambok is hiv-consulente bij het Embakasi Health Centre in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Ze is halverwege haar lijst met patiënten wanneer er twee meisjes haar tent binnenlopen. 

De 18-jarige Helima is gekomen omdat ze bang is dat ze hiv heeft gekregen van haar vriend, en haar vriendin Winny is meegegaan om haar te steunen. 

Dotty begint haar gebruikelijke ritueel: Ze haalt een gesteriliseerde naald uit de verpakking, prikt in Helima’s vinger en laat bloeddruppels op een teststrookje vallen. Dan stelt ze de timer in. 15:00, 14:59, 14:58…

Tijdens het wachten vraagt Dotty aan Helima wat ze denkt dat er gebeurt als de test positief uitvalt. Met grimmige stelligheid antwoordt Helima dat ze dan doodgaat. 

Dan vertelt Dotty iets over zichzelf. Dat doet ze wanneer ze merkt dat iemand behoefte heeft aan vriendelijkheid en hoop.

“Ik ben hiv-positief”, zegt Dotty. “En wanneer je hiv hebt, blijf je in leven als je je medicijnen maar neemt.”

De meisjes glimlachen verrast en verlegen in de tent bij Embakasi, een faciliteit voor hiv-behandeling die sinds 2006 door Apple wordt ondersteund via de samenwerking met (RED). 

Sinds Bono en Bobby Shriver (RED) hebben opgericht, heeft de organisatie meer dan $ 600 miljoen ingezameld ter ondersteuning van het Wereldfonds voor de bestrijding van aids, tuberculose en malaria, waarvan $ 200 miljoen afkomstig van de samenwerking met Apple, hun grootste zakelijke sponsor.

Vorig jaar waren er in Kenia 53.000 nieuwe hiv-gevallen. Jonge vrouwen worden twee keer zo vaak besmet als jonge mannen. Dit lijken hoge aantallen, maar het is een grote verbetering ten opzichte van een aantal jaar geleden.

In 2000 was maar liefst 9,3 procent van alle volwassenen in Kenia besmet met hiv. Tegelijkertijd moesten volgens richtlijnen van de Wereldgezondheidsorganisatie levensreddende antiretrovirale medicijnen (ARV’s) alleen worden toegediend wanneer het aantal CD4-cellen van een patiënt, dat een maat is voor de gezondheid van het immuunsysteem, onder een bepaalde waarde kwam. Dat betekende dat je als patiënt erg ziek moest zijn om ARV’s te krijgen, en voor veel mensen kwamen ze dan te laat. 

5:27, 5:26, 5:25…

Dat was nog de harde werkelijkheid toen Dotty in 2007 op negentienjarige leeftijd ontdekte dat ze zwanger was. Bij een prenataal consult werd Dotty verteld dat ze hiv-positief was, en ze werd verwezen naar een kliniek op twee uur daarvandaan. Er was geen advies, geen compassie en geen follow-up.

De ervaring was traumatisch: ze vertelde niemand wat er met haar aan de hand was en liet zich niet behandelen. 

Dotty’s zoon stierf in haar armen toen hij net zes weken was. Hij werd begraven in een verpakkingsdoos voor kookolie, de kleinste die ze konden vinden. 

Een paar maanden later ging Dotty naar het Embakasi Health Centre.

Dit is een van de duizenden faciliteiten in Kenia en zeven andere Afrikaanse landen ten zuiden van de Sahara die vanaf 2002 door het Wereldfonds zijn ondersteund.

Het Wereldfonds heeft het aanzien van hiv-behandeling in Afrika drastisch veranderd door het oude behandelmodel om te draaien; het fonds heeft nu al aan bijna 15 miljoen mensen ARV’s verstrekt vanaf het moment dat ze positief zijn getest. Hierdoor is in Kenia het aantal nieuwe hiv-infecties sinds 2000 met 52 procent gedaald. En afgelopen jaar was nog maar 4,8 procent van alle volwassenen met hiv besmet. 

In 2009 opende Embakasi een speciale Comprehensive Care Clinic (CCC) waarin aan hiv-patiënten ARV’s worden verstrekt, en die grotendeels met geld van het Wereldfonds wordt gefinancierd.

“Het Wereldfonds en (RED) hebben enorm veel betekend voor hiv-positieve patiënten”, zegt Robina Anene Muli, die de leiding heeft over het Embakasi Health Centre. “Vooral als het gaat om testpakketten, ARV’s en andere medicijnen: die organisaties zorgen voor tachtig procent van onze voorraden en financiering.”

3:13, 3:12, 3:11…

In haar eerste jaar bij Embakasi maakte Dotty kennis met de Mentor Mothers, een groep voorlichtsters die zelf hiv-positief zijn en die hiv-negatieve kinderen hebben gekregen na behandeling met ARV’s. De groep is met geld van het Wereldfonds opgezet als onderdeel van de uitbreiding van de CCC. 

Na een paar maanden behandeling bleek Dotty opnieuw zwanger te zijn. 

Op 7 november 2009 werd Dotty de trotse moeder van een gezonde jongen. “Nu had ik een reden om te leven”, zegt ze. “Morgan heeft mijn leven gered.”  

Toen Morgan zes maanden oud was, solliciteerde Dotty naar een plaats bij de Mentor Mothers bij Embakasi.

“Ik besloot om consulente worden, omdat ik niet wilde dat anderen overkomt wat mij is overkomen”, zegt Dotty. “Mijn doel is om meisjes in hun hart te raken. En als ik een diagnose stel, schept dat een band.” 

In veel faciliteiten zorgen hiv-positieve voorlichters zoals Dotty voor een omslag in de manier waarop met hiv wordt omgegaan.

“Deze peer educators zijn een cruciaal onderdeel van de effectiefste hiv-behandelingen”, aldus Luisa Engel, Chief Impact Officer bij (RED). “Zij zorgen dat levensreddende informatie de mensen bereikt die deze het hardst nodig hebben, en ze zijn een sterke tegenkracht tegen stigmatisering.”

Drie jaar geleden begon Dotty bij Embakasi in een nieuwe functie als hiv-testconsulente. Soms doet ze voor de ogen van haar patiënten zelf een hiv-test om te laten zien dat ze het virus heeft en toch een volwaardig en actief leven kan leiden. 

“Ik wil graag dat er anders naar hiv wordt gekeken”, zegt Dotty. “En dat hoop ik te bereiken wanneer ik vertel dat ik het virus zelf heb.”  

:03, :02, :01… 

Terug in Dotty’s tent: de uitslag van Helima’s test is klaar. Dotty legt het teststrookje tussen voorbeelden van hoe een positieve en een negatieve uitslag eruitzien. 

“Wat denk je dat het betekent?” vraagt Dotty. 

“Negatief”, zegt Helima. De spanning verdwijnt onmiddellijk. Dotty vertelt de meisjes nog hoe ze zich kunnen beschermen en stuurt ze dan weg met een hartelijke afscheidsgroet.  

Wanneer Dotty ’s avonds naar huis loopt, koopt ze wat vlees voor de avondmaaltijd die ze gaat klaarmaken op de kookplaat in het eenkamerappartement dat ze deelt met Morgan, die inmiddels negen is. 

Na het eten gaat er om 7:58 u een alarm af op Dotty’s telefoon. Dit is het signaal voor een ritueel dat ze al twee jaar lang elke avond uitvoeren, sinds Morgan oud genoeg is om de ziekte van zijn moeder te begrijpen. 

Morgan loopt naar een kleine ladekast, haalt een flesje met pillen tevoorschijn en tikt er voorzichtig een uit. Hij geeft de ARV aan zijn moeder, die hem inneemt met water.

Dit is de frontlinie van de strijd tegen aids in Afrika. En zo wordt die strijd gewonnen: een uiting van liefde, een vriendelijke daad, steeds maar weer opnieuw.